Trên thế giới, hàng chục thành phố đang tích cực triển khai các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm không khí bằng cách thiết lập vùng phát thải thấp (Low Emission Zones – LEZ) hoặc vùng không phát thải (Zero-Emission Zones – ZEZ). Các khu vực này nhằm mục đích hạn chế sự hiện diện của phương tiện giao thông chạy xăng dầu, đồng thời khuyến khích sử dụng phương tiện thân thiện với môi trường như xe điện, xe đạp và đi bộ.
Theo Viện Tài nguyên Thế giới (WRI), chính sách ZEZ không chỉ giúp giảm thiểu ô nhiễm không khí mà còn mang lại lợi ích kinh tế và môi trường đáng kể. Nếu được thiết kế hợp lý, ZEZ có thể giảm thiểu tình trạng tắc nghẽn giao thông, thúc đẩy thị trường xe điện phát triển và giảm thiểu lượng khí thải.
Một số thành phố tiên phong trong việc triển khai ZEZ bao gồm Rotterdam, Amsterdam (Hà Lan), London, Oxford (Anh), Brussels (Bỉ), Santa Monica, Los Angeles (Mỹ), Oslo (Na Uy) và một số thành phố tại Trung Quốc như Thâm Quyến, Phật Sơn, Đông Quan và Hàng Châu.
Các thành phố này đã áp dụng nhiều cách làm hiệu quả để triển khai ZEZ, bao gồm việc nâng cấp từ vùng phát thải thấp lên không phát thải, bắt đầu với việc hạn chế xe tải và triển khai các khu vực ZEZ có diện tích nhỏ.
Amsterdam, Hà Lan, dự kiến thiết lập ZEZ tại khu vực nội đô, áp dụng cho mọi loại phương tiện, trừ ôtô con. Trong khi đó, thành phố Eindhoven cũng định thiết lập ZEZ khu vực nội đô, áp dụng cho xe tải, xe giao hàng và ôtô buýt.
Paris cũng có kế hoạch dần siết vùng LEZ hiện hữu thành ZEZ vào 2030, áp dụng cho các loại phương tiện. Tuy nhiên, không bắt buộc phải có LEZ trước khi triển khai ZEZ, như kinh nghiệm tại Oxford, Thâm Quyến và Rotterdam.
Khi triển khai ZEZ, các thành phố cần đảm bảo rằng việc thiết kế không làm gián đoạn chuỗi cung ứng hàng hóa hay ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế – xã hội đô thị. Vì vậy, họ bắt đầu ở quy mô nhỏ, như cách của Thâm Quyến.
Thâm Quyến đã thiết lập 10 khu ZEZ, với tổng diện tích 22 km2, chỉ chiếm khoảng 1,1% diện tích thành phố. Các khu vực này được bố trí tại trung tâm các quận nội thành, nơi thường xuyên ghi nhận mức độ ô nhiễm không khí cao, ùn tắc giao thông và thiếu hụt chỗ đỗ xe.
Các thành phố khác cũng đang thử nghiệm các vị trí khác ngoài trung tâm. Chẳng hạn, Trung Quốc đang xem xét thiết lập các khu ZEZ (hoặc các vùng phát thải cực thấp) tại các khu công nghiệp, cảng biển, bãi hàng đường sắt và sân bay.
Để hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, các thành phố cần cung cấp các khoản trợ cấp, tư vấn chi phí, và hướng dẫn các giải pháp sạc điện. Việc áp dụng ZEZ cần được thực hiện một cách linh hoạt và sáng tạo để đảm bảo giảm thiểu tác động tiêu cực đến các công ty vận tải nhỏ và cư dân.
WRI cho rằng đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang phương tiện không phát thải là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng không khí, giảm rủi ro sức khỏe cho con người và cắt giảm lượng phát thải gây hại cho khí hậu và môi trường.
Triển khai ZEZ có thể là thách thức nhưng các thành phố như Amsterdam, Thâm Quyến và Rotterdam đã chứng minh rằng hoàn toàn khả thi. Điều quan trọng là chính sách cần tránh gây ra những tác động tiêu cực cho các công ty vận tải nhỏ và cư dân, đồng thời mang lại thêm các lợi ích đi kèm như tăng hiệu quả vận hành và giảm tắc nghẽn.
