Xuất khẩu nông sản hữu cơ Việt Nam sang thị trường Mỹ: Thách thức và cơ hội

Thị trường Mỹ là một trong những thị trường lớn nhất thế giới với kim ngạch nhập khẩu hàng hóa lên đến 4.000 tỷ USD mỗi năm, mang lại tiềm năng to lớn cho các quốc gia xuất khẩu. Tuy nhiên, việc thâm nhập vào thị trường này ngày càng trở nên khó khăn và tốn kém hơn do chính sách áp dụng thuế cao đối với các sản phẩm sản xuất bên ngoài nước Mỹ và sự gia tăng từ chi phí logistics.

Ông Marc Mealy, Phó chủ tịch phụ trách chính sách, Hội đồng kinh doanh Mỹ – ASEAN, cho rằng để vượt qua rào cản thuế quan mới, các hợp tác xã (HTX) và doanh nghiệp Việt Nam cần tập trung vào việc sản xuất và tiếp thị những sản phẩm thiết yếu – những sản phẩm mà người tiêu dùng vẫn sẵn sàng lựa chọn dù giá có cao hơn do thuế. Một trong những phân khúc ngách đặc biệt tiềm năng chính là sản phẩm được chứng nhận hữu cơ.

Ông Đỗ Ngọc Hưng, Tham tán Thương mại tại Mỹ, cũng chỉ ra đặc điểm xu hướng tiêu dùng của thị trường này là chú trọng đến những sản phẩm có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Nếu những mặt hàng như dệt may, đồ gỗ… sẽ gặp những khó khăn nhất định khi Mỹ áp thuế mới, thì việc khai thác những mặt hàng thuộc phân khúc đặc thù như sản phẩm hữu cơ sẽ là “chìa khóa”.

Các chuyên gia cũng đã chỉ ra rằng những mặt hàng nông sản, rau màu, cây trồng thường có nguồn gốc xuất xứ thuần túy tại Việt Nam. Đây là một lợi thế lớn, bởi thị trường Mỹ rất quan tâm đến quy tắc xuất xứ. Việc các HTX và doanh nghiệp có hồ sơ rõ ràng để sẵn sàng chứng minh nguồn gốc xuất xứ khi phía Mỹ yêu cầu là cực kỳ quan trọng.

Sản phẩm hữu cơ Việt Nam với nguồn gốc xuất xứ rõ ràng và quy trình sản xuất được kiểm soát chặt chẽ sẽ đáp ứng tốt yêu cầu này, từ đó tạo dựng niềm tin cho người tiêu dùng và đối tác Mỹ. Hiện nay, một số HTX đã xuất khẩu thành công nông sản hữu cơ có chứng nhận sang thị trường Mỹ. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều HTX và doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc xuất khẩu sang thị trường này.

Các chuyên gia cũng cho rằng, dù là thị trường có rào cản kỹ thuật cao, quy định nghiêm ngặt, rất quan tâm đến bảo hộ thương mại, chống bán phá giá, nhưng Mỹ đang thực hiện tái cấu trúc chuỗi cung ứng, tìm nguồn thay thế từ Trung Quốc. Nhiều ngành hàng của Việt Nam cũng có lợi thế xuất khẩu sang Mỹ, trong đó có nông sản, thực phẩm, hàng hóa tiêu dùng.

Để thu hút được người tiêu dùng Mỹ, làm sao để có sản phẩm đạt tiêu chuẩn chất lượng nhưng phù hợp về giá cả mới là bài toán chiến lược trong xuất khẩu, nhất là thời điểm này. Việc cạnh tranh về chất lượng và giá cả cần song hành với nhau khi xuất khẩu sang Mỹ.

Có thể thấy, dù đối mặt với những thách thức về thuế quan và các tiêu chuẩn khắt khe, nông sản hữu cơ của HTX và doanh nghiệp Việt Nam vẫn có tiềm năng lớn để chinh phục thị trường Mỹ. Bằng cách kết hợp những yếu tố này, nông sản Việt hoàn toàn có thể tìm được chỗ đứng vững chắc và phát triển bền vững ở thị trường Mỹ.

Một số liên kết với các tổ chức và cơ quan chuyên môn có thể giúp các doanh nghiệp Việt Nam hiểu rõ hơn về các tiêu chuẩn và yêu cầu của thị trường Mỹ, cũng như cách thức để đạt được chứng nhận hữu cơ và xuất khẩu thành công sang thị trường này.

Hàng trăm tấn thanh long, đậu, bắp của Việt Nam đang tồn kho vì chưa được cấp chứng thư xuất khẩu theo yêu cầu mới từ phía châu Âu. Điều này đã khiến nhiều doanh nghiệp đứng trước nguy cơ thiệt hại hàng tỷ đồng. Nguyên nhân của tình trạng này bắt nguồn từ việc phía châu Âu phát hiện một số lô hàng thanh long của Việt Nam có dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và nhận thấy quy trình cấp chứng thư đã sai lệch.

Thay vì do cơ quan nhà nước Việt Nam cấp, việc này lại do doanh nghiệp tự kiểm định hoặc bên thứ ba thực hiện. Sự thay đổi bất ngờ này đang tạo ra một cơn bão lớn, đe dọa cuốn trôi hàng tỷ đồng lợi nhuận và công sức của người nông dân. Kể từ ngày 1/7, các doanh nghiệp không thể thực hiện bất kỳ giao dịch xuất khẩu nào sang châu Âu do vướng mắc thủ tục cấp chứng thư.

Ông Trần Đình Trung, Chủ tịch HĐQT Hợp tác xã Thanh long Thuận Tiến (Lâm Đồng), cho biết hơn 50 tấn thanh long của Hợp tác xã đang tồn kho và chỉ riêng sự chậm trễ này đã có thể gây thiệt hại hàng tỷ đồng. Tình hình tương tự cũng diễn ra tại Công ty TNHH Sơn Trà (Lâm Đồng), nơi hàng chục tấn thanh long đông lạnh đang nằm im lìm trong kho.

Đại diện công ty cho biết, nếu trong vòng 5 ngày tới, chứng thư xuất khẩu vẫn không được cấp, toàn bộ số hàng này sẽ phải đổ bỏ, gây thiệt hại hàng trăm triệu đồng. Sự chậm trễ trong việc cấp chứng thư không chỉ làm tổn thất trực tiếp đến túi tiền của doanh nghiệp và người nông dân, mà còn giáng một đòn mạnh vào giá trị xuất khẩu nông sản chung của cả nước.

Ông Huỳnh Cảnh, Chủ tịch Hiệp hội Thanh long Bình Thuận (Lâm Đồng), nhấn mạnh rằng các quy trình, thủ tục xuất khẩu thanh long sang thị trường châu Âu thực chất đã có sẵn từ trước. Về cơ bản, phía châu Âu chỉ yêu cầu một sự thay đổi đơn giản: chuyển giao thẩm quyền kiểm tra tồn dư thuốc BVTV và cấp chứng thư từ đơn vị tư nhân sang cơ quan nhà nước.

Tuy nhiên, việc cơ quan chức năng lại yêu cầu ban hành lại quy trình, thủ tục mới đang biến mọi thứ trở nên rườm rà, không đáng có, chẳng khác nào ‘bắt đầu lại từ đầu’. Ngày 11/7, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (thuộc Bộ NN-MT) đã có văn bản giao nhiệm vụ cho Sở An toàn thực phẩm TP Hồ Chí Minh thực hiện thủ tục kiểm tra an toàn thực phẩm và cấp giấy chứng nhận theo yêu cầu của châu Âu.

Tuy nhiên, chỉ ba ngày sau, vào ngày 14/7, Sở An toàn thực phẩm TP Hồ Chí Minh lại phải gửi văn bản cho Bộ NN-MT, khẳng định rằng họ chưa nhận được hướng dẫn cụ thể về việc cấp giấy chứng nhận, do đó không có căn cứ pháp lý để thực hiện. Sở An toàn thực phẩm TP Hồ Chí Minh đã kiến nghị Bộ NN-MT sớm ban hành quy định về hồ sơ, thủ tục cấp giấy chứng nhận để có thể tiến hành công việc.

Từ góc độ của người trong ngành, sự tắc nghẽn này cho thấy một lỗ hổng đáng kể trong việc thích ứng nhanh chóng với các thay đổi từ thị trường quốc tế. Khi đối tác chỉ yêu cầu một sự điều chỉnh về đơn vị cấp phép, nhưng lại phải chờ đợi hướng dẫn cụ thể từ bộ, ngành, điều đó không chỉ làm mất đi cơ hội xuất khẩu mà còn làm suy yếu niềm tin của doanh nghiệp và nông dân.